ΚΡΙΤΙΚΗ
Σιωπηλά Βήματα ( Εκδόσεις Αέναον)
Ευφροσύνης Πιτσαλίδου
Πρώτο βραβείο λογοτεχνικού διαγωνισμού μυθιστορήματος ( χρυσή πένα)
ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ *
από τον Γεράσιμο Μ.Λυμπεράτο
«Δεν μπορείτε να ελέγξετε κάθε τι που συμβαίνει γύρω σας.
Μπορείτε όμως να ελέγξετε την αντιδρασή σας σε αυτό.
Τη χαρά διεκδικήστε.
Γίνετε αυτό που είστε.
Στη γέννηση του κόσμου, η κληρονομιά θαμένη,
δώρο ανυποψίαστο μια χάρη περιμένει
Σας ευχαριστώ.
(Σιωπηλά Βήματα)
Φαίνεται πως το βιβλίο της Ευφροσύνης Πιτσαλίδου «Σιωπηλά Βήματα» τάραξε τα νερά του σύγχρονου ελληνικού μυθιστορήματος. Δεν έχει σημασία το πώς και γιατί, αφού τελικά η τρικυμία αποκαθίσταται και όλοι, ήρωες και αναγνώστες, παίρνουν βαθιά ανάσα. Αλλοίμονο και αν δεν ήταν έτσι.
Τελικά τα ονειρικά ταξίδια κάποτε τελειώνουν κι εκείνο που απομένει είναι η πραγματικότητα. Η οποία, ενισχυμένη απ’ ό,τι η δημιουργική φαντασία της πρόσφερε, την προτρέπει να βηματίζει με περισσότερη σιγουριά σε δρόμους που οδηγούν σε ένα καλλίτερο κόσμο. Άλλωστε ο ρόλος της λογοτεχνίας και όχι μόνο, αποτελεί ένα ισχυρό μέσο γνώσης αλλά και σπουδαία κοινωνική δύναμη αλλαγών.
Και τα «Σιωπηλά Βήματα» -θέλω να πιστεύω- εντάσσονται στο πλαίσιο αυτό που η δημιουργική φαντασία της συγγραφέως την θέλει να αναπαράγει από την πραγματικότητα -με έναν εντελώς δικό της τρόπο- αξίες, ανθρώπινους χαρακτήρες και τρόπο ζωής.
Κι έτσι είναι. Στα «Σιωπηλά βήματα», έστω και αν όλα λειτουργούν με το εργαλείο της φαντασίας αφορούν την ανθρώπινη ζωή, με κριτικό όμως πνεύμα ενάντια σε άγονες ανθρώπινες συμπεριφορές και πρακτικές (Ιδεαλιστικά συστήματα, θρησκείες κλπ.)
Επίσης η συγγραφέας, και πρέπει να το πούμε κι αυτό, μας θέλει κατά την ώρα της ανάγνωσης αποκλειστικά δικούς της. Τα «Σιωπηλά Βήματα» επομένως, χρειάζονται από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα μεγάλη αυτοσυγκέντρωση ώστε να καταφέρεις να μη χάσεις το νόημα και να μπορέσεις να ακολουθήσεις νοερά τη σκέψη της συγγραφέως που εναλλάσσεται κάθε στιγμή από το απλοϊκό στο απλό και στο σπουδαίο, από τη μια σκηνή στην άλλη.
Στα «Σιωπηλά Βήματα» τρεις μεγάλες αφετηρίες ή τρεις λεωφόροι σε ταξιδεύουν σε δεκάδες παραπλήσιους ή απομακρυσμένους δρόμους και σταθμούς της γης. Εδώ βέβαια χαριτολογώντας, χρήσιμος θα ήταν ένας νοητός λογοτεχνικός οδικός χάρτης για τα σιωπηλά βήματα προκειμένου να μη μπερδευτούμε με τις τόσες «εξόδους και εισόδους» του μυθιστορήματος.
Αυτές οι λεωφόροι είναι: Παράλληλοι Κόσμοι – πρώτο κεφάλαιο, Λαβύρινθος – δεύτερο κεφάλαιο και Διάκοσμος – τρίτο κεφάλαιο.
Στα «Σιωπηλά Βήματα» το όνειρο, η φαντασία, ο ρεαλισμός και ο υπερρεαλισμός, ο υπαρξισμός, η ψυχολογία, η κοινωνιολογία και η αστυνομική λογοτεχνία συναντιόνται στις 500 τόσες σελίδες του μυθιστορήματος, προσπαθώντας να δώσουν το στίγμα στη ζωή των ηρώων του μυθιστορήματος, προκαλώντας αντιθέσεις, συμβιβασμούς, εξάψεις αλλά και συναισθηματικές εναλλαγές. Μερικές φορές κάποιες από αυτές τις παραπάνω κατηγορίες παρουσιάζονται συγκρουόμενες και άλλες φορές να βαδίζουν χέρι -χέρι σε ό,τι αφορά το καλό ή το κακό, τον πόνο, την χαρά, την αγάπη.
Κόσμος των Ανυποψίαστων και Γη των ταξιδευτών, δυο παράλληλοι φανταστικοί κόσμοι μέσα στους οποίους πρωταγωνιστούν τα ίδια πρόσωπα, μεταφέρονται από την μια ιστορία στην άλλη απροειδοποίητα , κι αυτό είναι που μαγεύει, αν μπορέσεις και πιάσεις τον σφυγμό της συγγραφέως. «Κόσμος» η ονομασία της ομάδας τους, από τα αρχικά των ονομάτων των ηρώων.
Στο κόσμο των ανυποψίαστων, η νοητή θα λέγαμε αθωότητα ενεργεί με βάση τον ψυχικό κόσμο των πρωταγωνιστών έτσι όπως έχει διαμορφωθεί χωρίς τις κοινωνικές παρενέργειες.
Στο κόσμο των ταξιδευτών οι πρωταγωνιστές, πιο ώριμοι, ανήσυχα πνεύματα ψάχνουν και ψάχνονται, πετούν και προσγειώνονται, ενεργούν και βηματίζουν, ανακαλύπτουν.
Τα ήθη, έθιμα, έξεις, γνωμικά, συμβουλές και εκτιμήσεις όλα αυτά που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή, θα τα βρούμε διάχυτα και στις δυο ομάδες. Κεντρικό και ενωτικό ρόλο ανάμεσα τους παίζει η καθηγήτριά τους πριν και μετά τον θάνατό της.
Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ που τους αφίνει η καθηγήτριά τους, τους σπρώχνει σε νοητό ονειρικό λαβύρινθο και η περιπέτεια αρχίζει. Κοντά και το φονικό περιτύλιγμα που προσπαθεί να το ξεδιπλώσει η αστυνομία. Ποιος είναι ο δολοφόνος; Τι λένε οι υπόλοιποι; Κίρκη, Ορφέας, Στέφανος, Μάγια, Οδυσσέας, Σωτήρης; (μέλη τις ομάδας)
Σιωπηλά βήματα, ένα μεγάλης πνοής μυθιστόρημα, κυριαρχείται από μια εξαίσια λογοτεχνική γλώσσα. Ίσως κατά διαστήματα η ανάγνωση κουραστική εξ αιτίας τις πολυπλοκότητας του έργου.
Εκεί όμως που η αμεσότητα κυριαρχεί, το μυθιστόρημα αποκτά μια ιδιαίτερη πειστικότητα. Με λιγότερη νεανική φλυαρία και σε ελάχιστες περιπτώσεις «ωμής γλώσσας» το έργο θα αποκτούσε περισσότερη συμπάθεια.
Ως μυθιστόρημα που το χαρακτηρίζει το φανταστικό απουσιάζουν οι ιδιάζουσες πολιτικοοικονομικές καταστάσεις στους τόπους που δρουν οι ανυποψίαστοι και οι ταξιδευτές τις γης.
Οι κοινωνικές παράμετροι του κάθε τόπου (πολιτική, οικονομία, και κατ’ επέκταση ιδεολογία) αποτελούν στοιχείο ουσιαστικών αλλαγών για το καλλίτερο ή το χειρότερο.
Η δημιουργική φαντασία αν θέλει να παίξει τον ρόλο της σωστά θα πρέπει να αποκτήσει «λογοτεχνική σχέση» με αυτές τις παραμέτρους σε ό,τι αφορά την δημιουργία ενός καλλίτερου κόσμου.
Αντ’ αυτού, η φιλοσοφία επεμβαίνει δυναμικά στο μυθιστόρημα, όπως και διάχυτη είναι η προσπάθεια της συγγραφέως να μας υποδείξει την Μόρφωση ως ένα από τα μέσα δημιουργίας ενός καλλίτερου κόσμου. Και η ατομική τελειότητα που αναφέρεται στο τέλος του μυθιστορήματος ίσως -λέμε εμείς- να εξαρτάται πρωτίστως από την κοινωνική τελειότητα στη βάση ποσοτικών κοινωνικών αλλαγών που αποφέρουν ανθρώπινες ποιοτικές αλλαγές.
Η Ευφροσύνη Πιτσαλίδου, με το πρώτο της μυθιστόρημα μας «έκλεισε το μάτι». Μας είπε «είμαι εδώ». Το νεαρό τις ηλικίας της, μας επιτρέπει να την εμπιστευτούμε, να κάνει τη μεγάλη έκπληξη, να εξελιχθεί σε λογοτέχνιδα του κόσμου. Έχει όλα τα προσόντα γι’ αυτό.
*Μία πιο αναλυτική κριτική για τα «Σιωπηλά Βήματα» από τον φιλόλογο Πέτρο Στοϊδη θα την βρείτε στο αρχείο της ιστοσελίδας μας στις ετικέτες ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ. Ενώ για την Εικαστικό Ευφρ. Πιτσαλίδου στις ετικέτες ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ.
**************